Пухавіцкаму раёну — 95!
У 1924 годзе грамадзянам БССР прыйшлося прывыкаць да новых назваў адміністрацыйных адзінак. Губерні, паветы, воласці сталі здабыткам гісторыі. На змену ім прыйшлі акругі, раёны, сельсаветы: 17 ліпеня 1924 года ў адпаведнасці з законам, прынятым Цэнтральным выканаўчым камітэтам БССР, было ўведзена новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне рэспублікі. Гэтую дату можна лічыць і днём нараджэння Пухавіцкага раёна, які быў утвораны ў складзе Мінскай акругі. Першыя дзесяцігоддзі яго гісторыі — самыя далёкія ад нас. Пра іх многае мы ведаем “у агульных рысах”, і з нагоды 95-годдзя ўтварэння раёна ёсць сэнс успомніць некаторыя лічбы і факты.
З ліпеня 1924 года да чэрвеня 1925 года раённым цэнтрам было мястэчка Пухавічы. У той час яно было адным з буйнейшых населеных пунктаў на Пухавіччыне: налічвала больш за тры тысячы жыхароў і больш за чатыры сотні двароў. Аднак хутка пасля ўтварэння раёна ў Пухавічах адбыўся пажар, у выніку якога амаль усё мястэчка выгарэла. У чэрвені 1925 года прайшоў 1-ы раённы з’езд Саветаў, які прыняў рашэнне перанесці раённы цэнтр у Мар’іну Горку.
У жніўні 1924 года Пухавіцкі раён быў падзелены на 12 сельсаветаў. Назвы некаторых з іх могуць здзівіць сучаснікаў. Напрыклад, не адразу здагадаешся, які населены пункт быў цэнтрам Кнорынскага сельсавета. Аказваецца, Омельна. Былі створаны таксама Балоцкі сельсавет з цэнтрам ў вёсцы Балоча, Блонскі, Блужскі, Дрычынскі, Навасёлкаўскі, Пудзецкаслабадскі, Сінчанскі, Слабадскі, Суцінскі, Талькаўскі, Турынскі сельсаветы.
Першапачатковая тэрыторыя раёна была значна меншай, чым зараз. Некаторыя землі Пухавіччыны ў розны час уваходзілі у склад Смалявіцкага, Шацкага, Грэсскага, Рудзенскага раёнаў. Райцэнтрамі былі Рудзенск (з лютага 1935 да студзеня 1960 года) і Шацк (з 1924 да 1927 года).
Змянялася не толькі тэрыторыя раёна, але і яго падпарадкаванне больш буйным адміністрацыйным адзінкам. Пухавіччына была ў складзе Мінскай акругі, а потым апынулася ў прамым падначаленні БССР. Што азначае апошняе, таксама не кожны з ходу зможа патлумачыць. Аказваецца, быў пэўны адрэзак часу, калі тэрыторыя рэспублікі падзялялася толькі на раёны і сельсаветы: акругі ліквідавалі ў 1930 годзе, а вобласці стварылі толькі ў 1938 годзе. Пры такім раскладзе раённыя структуры напрамую падпарадкоўваліся рэспубліканскім. У 1938 годзе была створана Мінская вобласць, у склад якой увайшлі Пухавіцкі і Рудзенскі раёны.
Захаваліся цікавыя звесткі пра колькасць рабочых і служачых, якія працавалі на прадпрыемствах і ва ўстановах раёна за 1929 год. Больш за ўсё ў гэты час было настаўнікаў — 132 чалавекі. За імі ішлі работнікі лясніцтваў — 105 чалавек. У спажывецкай кааперацыі працавала 94 чалавекі. Медыцынскія паслугі аказвалі 68 медработнікаў. У агранамічнай службе раёна працавала 5 чалавек. Было 3 страхавых агента. На ахове закону стаяла 12 супрацоўнікаў раённай міліцыі, 2 следчых, 5 прадстаўнікоў народнага суда.
Працэс калектывізацыі на Пухавіччыне пачаўся яшчэ ў 1921 годзе, калі ў маёнтку “Шчамысліца” была створана камуна “Звязда”. Актывізавалася гэта работа ў канцы 20-х — пачатку 30-х гадоў. Так, на пачатак 1933 года ў раёне было 152 калгасы, 5 саўгасаў, дзейнічала 2 камуны. Трэба ўдакладніць, што калгасы тады былі не такія буйныя, як сучасныя сельгаспрадпрыемствы: калектыўную гаспадарку маглі ўтварыць жыхары адной вёскі з некалькіх дзясяткаў дамоў.
У 1932 годзе пасяўная плошча ў раёне складала 72 тысячы 423 гектары. Для работы на палях у калгасах мелася 57 сенакасілак, 109 конаграбляў, 135 жняярак-самаскідак, 12 снопавязалак, 18 бульбакапалак, 86 сеялак радковых, 5 трактароў. Да канца 30-х гадоў было створана 5 машына-трактарных станцый, якія мелі, як сказалі б сёння, добрую лінейку сельскагаспадарчай тэхнікі. Напрыклад, у Сінчанскай і Пухавіцкай МТС налічвалася 86 трактароў, 16 камбайнаў, 18 малацілак, 25 сеялак.
Па тытульным спісе 1931 года ў раёне дзейнічала 87 прадпрыемстваў з агульнай колькасцю 1105 рабочых. У 1932 годзе прамысловых прадпрыемстваў было ўжо 168. Колькасць рабочых на першае паўгоддзе складала 1380 чалавек. Адным з буйнейшых прадпрыемстваў была тарфяная арцель у вёсцы Пярэжыр, дзе працавала 279 чалавек. Самай мадэрнізаванай у той час была кардонная фабрыка ў мястэчку Пухавічы, на якой ў 30-я гады мінулага стагоддзя ўсталявалі дзве вадзяныя турбіны агульнай магутнасцю на 150 конскіх сіл, паравую сушылку, гідраўлічны прэс.
На пачатак 1933 года 95,5 працэнта насельніцтва раёна было пісьменным. На Пухавіччыне ў той час працавала 2 тэхнікума, 2 школы фабрычна-завадскога вучнёўства, 28 школ калгаснай моладзі, 118 чатырохгодак, 1 рабфак.
Да 1941 года ў раёне працавала ўжо 128 школ, з іх 28 — няпоўных сярэдніх і сярэдніх.
У 1933 годзе на тэрыторыі Пухавіцкага раёна пражывала амаль 101 тысяча чалавек. На жаль, пасля Вялікай Айчыннай вайны гэтай лічбы раён больш не дасягаў.
Пухавіцкі раён сёння — адзін з буйнейшых у Мінскай вобласці. Ён займае 2,4 тысячы квадратных кіламетраў, што складае 6 працэнтаў ад плошчы Мінскай вобласці. На тэрыторыі раёна размешчана 309 населеных пунктаў, у тым ліку горад Мар’іна Горка, гарадскія пасёлкі Рудзенск, Свіслач, Праўдзінскі. Тэрыторыя раёна ўключае ў сябе 13 сельскіх Саветаў і Праўдзінскі пасялковы Савет.
У Пухавіцкім раёне знаходзіцца геаграфічны цэнтр Беларусі.
На 1 студзеня 2019 года ў раёне пражывала 64889 чалавек (гарадское насельніцтва — 30020 чалавек, сельскае — 34869 чалавек).
Аснову гаспадарчага комплексу раёна складае прамысловасць: працуе 17 асноўных прамысловых прадпрыемстваў. Удзельная вага ў агульным аб’ёме прамысловай прадукцыі раёна: ЗАТ «Аўгуст-Бел» — 41,4 працэнты, СТАА «Марозпрадукт» — 13,3 працэнты, ААТ «Завод горнага воску» — 12,7 працэнты. Прамысловасці належыць вядучае месца ў экспарце прадукцыі — 98 працэнтаў.
Аграрны комплекс раёна прадстаўлены 17 сельскагаспадарчымі арганізацыямі. Яны спецыялізуюцца на вытворчасці малака і мяса, вырошчванні збожжавых культур, бульбы, рапсу.
На тэрыторыі раёна на 1 ліпеня бягучага года працуе 51 установа адукацыі, 52 установы культуры. Медыцынскую дапамогу насельніцтву раёна аказвае ўстанова аховы здароўя «Мар’інагорская цэнтральная раённая бальніца», у склад якой уваходзяць 43 лячэбна-прафілактычныя ўстановы.
У кожнай эпохі свае героі. І гэта людзі, якія на першы план ставяць справу, якія сваімі дасягненнямі праславілі нашу краіну.
Мы ганарымся ўраджэнцамі нашага раёна, якія ў гады Вялікай Айчыннай вайны атрымалі вышэйшую ўзнагароду — Зорку Героя Савецкага Саюза. Гэта летчыкі-знішчальнікі Пётр Гучок і Міхаіл Зялёнкін, тэлеграфіст Пётр Касцючык, стралок Аляксей Крайко, камандзір гарматы Андрэй Луцэвіч, падпольшчыца Алена Мазанік.
У пасляваенны час прыкладам адносін да сваёй справы былі 13 ўраджэнцаў Пухавіччыны, удастоеных звання Героя Сацыялістычнай Працы. З іх на тэрыторыі раёна працавалі Ванда Буцэвіч, Таццяна Жыгалка, Міхаіл Змачынскі, Соф’я Наркевіч, Серафіма Тарашкевіч, Алена Юркевіч, Марыя Юркевіч. Усе яны — працаўнікі сельскай гаспадаркі.
Ганаровымі грамадзянамі раёна стала сем нашых землякоў.
Ігар Лучанок — народны артыст Беларусі і СССР, хаця і нарадзіўся не на Пухавіччыне, усё жыццё лічыў Мар’іну Горку сваёй малой радзімай. Тут жылі яго бацькі, тут яго любілі і чакалі. Славуты кампазітар прысвяціў роднаму гораду не адну песню.
Яўген Мікульчык сваё жыццё прысвяціў ваеннай службе. У адстаўку ён выйшаў у званні генерал-лейтэнанта. Доўгі час быў старшынёй Рэспубліканскага грамадскага аб’яднання «Беларускі саюз афіцэраў».
Арнольд Смеяновіч — нейра-хірург, доктар медыцынскіх навук, прафесар, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь, заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь.
Аляксандр Карлюкевіч — міністр інфармацыі Рэспублікі Беларусь, літаратуразнаўца, журналіст. За сваю літаратурную працу ўдастоены прэміі Рэспублікі Беларусь «За духоўнае адраджэнне». Гісторыю раёна многія з пухавіччан ведаюць дзякуючы менавіта яго кнігам.
Валерый Бабук — старшыня грамадскага аб’яднання «Беларуская федэрацыя армрэстлінга», заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь, майстар спорту міжнароднага класа, суддзя міжнароднай катэгорыі, чэмпіён Еўропы і свету сярод ветэранаў па армрэстлінгу і гіравым спорце.
Сяргей Семяняка ў 1998 годзе ўвайшоў у склад зборнай Рэспублікі Беларусь па міні-футболе сярод інвалідаў па зроку. Спартыўную кар’еру завяршыў у 2012 годзе. За гэты час стаў пяцікратным чэмпіёнам свету. На чэмпіянатах свету ён быў двойчы прызнаны лепшым нападаючым.
Анатоль Усенка — галоўны трэнер зборнай каманды Рэспублікі Беларусь па міні-футболе сярод інвалідаў па зроку, заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь. Менавіта пад яго кіраўніцтвам каманда пяць разоў заваёўвала тытул чэмпіёна свету і шмат іншых важкіх спартыўных узнагарод. Зараз шмат увагі ўдзяляе развіццю дзіцячага футбола.
На Пухавіччыне нарадзілася нямала пісьменнікаў і паэтаў. Сярод іх Алесь Бачыла, Захар Бірала, Таіса Бондар, Анатоль Вольны, Васіль Гарбацэвіч, Браніслаў Зубкоўскі, Генадзь Кляўко, Макар Паслядовіч, Уладзімір Хадыка, Міхась Чарот і іншыя.
Вёска Арэшкавічы — малая радзіма цымбаліста, дырыжора, кампазітара, педагога, народнага артыста БССР Іосіфа Жыновіча. Яго імя носіць славуты калектыў — Нацыянальны народны аркестр Беларусі, мастацкім кіраўніком якога Жыновіч быў доўгі час.
У Мар’інай Горцы шмат часу праводзіць скульптар Аляксандр Фінскі, дацэнт кафедры скульптуры Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь. Яго работы можна пабачыць у многіх гарадах Беларусі.
У склад Чарнаморскага Флоту Расійскай Федэрацыі ўваходзіць карабель “Іван Хурс”. Ён носіць імя віцэ-адмірала, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі СССР Івана Кузьміча Хурса — ураджэнца вёскі Клятное.
Пухавіччына — радзіма акадэмікаў Акадэміі навук БССР Станіслава Астапчыка, Івана Лупіновіча, Івана Юркевіча, члена-карэспандэнта Акадэміі навук БССР Івана Качуры, члена-карэспандэнта Акадэміі аграрных навук БССР Пятра Ніканчыка.
Матэрыял падрыхтавала Наталля ПАРХОМЧЫК.