Без права беларусам звацца
У такой сітуацыі аказваліся беларусы пад польскай уладай.
Народ павінен жыць ў межах адной дзяржавы. Не, гэта не пастулат. Гэта хутчэй мара народаў, у сілу розных прычын падзеленых дзяржаўнымі межамі, як, напрыклад, беларусы ў 1921 годзе пасля падпісання Рыжскага мірнага дагавору паміж савецкай дзяржавай і Польшчай.
Чаму любы народ марыць аб незалежнай дзяржаве? Усё проста: каб зберагчы сябе, сваю самабытнасць, каб не растварыцца ў чужым культурным асяродку, непрыкметна не знікнуць з гістарычнай арэны. А растварыцца на самой справе не складана. Трапляюць людзі ва ўмовы, пры якіх у сілу розных абставін вымушаны выбіраць не сваю мову, не сваю культуру, і з цягам часу губляюць свае карані.
У чарговы раз пра гэта я задумалася, пералістваючы падшыўкі дакументаў з сямейнага архіва. Знайшла там далёка не ідэалагічныя дакументы — квітанцыі аб уплаце налога на зямлю за 1919 і 1920 гады на польскай мове. Выдалі іх жыхарам вёскі Баравая Слабада (зараз вёска Бор) Навасёлкаўскай воласці Ігуменскага ўезда.
Спачатку мяне зацікавіла далёка не мова дакументаў, а хутчэй звесткі, якія ўтрымліваліся ў іх. Справа ў тым, што гэта квітанцыі аб уплаце падаткаў за зямлю Асаўскога таварыства, якое ўтварылася ў 1895 годзе, калі сяляне Баравой Слабады выкупалі свае землі ў гарэлецкай памешчыцы. У 1919 і 1920 гадах у яго склад уваходзіў 41 чалавек. Валодалі яны 501 дзесяцінай 432 квадратнымі сажанямі зямлі. Я чамусьці для сябе адзначыла, што таварыства існавала і пры царскім урадзе, і падчас польскай акупацыі. Ніякія гістарычныя перыпетыі пачатку ХХ стагоддзя яго не раскідалі. І падаткі сяляне плацілі спраўна і царскай уладзе, і палякам, якія прыйшлі ў 1919 годзе. Трымаліся за зямлю, якая для селяніна заўсёды была на першым месцы.
Прычым глабальнае пытанне аб дзяржаўнасці да маленькай налогавай квітанцыі? Як мне, дык відавочна. Такія паперы — сур’ёзнае сведчанне мэтанакіраванай палітыкі па знішчэнні нацыі, у дадзеным выпадку — паланізацыі. Мова, якая, як вядома, вызначае свядомасць! Дакумент выдалі сялянам з цэнтральнай Беларусі, сярод якіх ці былі этнічныя палякі. Я ў гэтым сумняваюся, бо ёсць у мяне поўныя спісы жыхароў Баравой Слабады за 1927 год. Там толькі беларускія прозвішчы. І наўрад ці што сур’ёзна памянялася ў плане нацыянальнай прыналежнасці жыхароў адной канкрэтнай вёскі за сем гадоў. Трэба адзначыць, што былі на Пухавіччыне і католікі. Але ці ўсе з іх былі этнічнымі палякамі — вось пытанне. І можна сцвярджаць, што польская мова для пераважнай большасці жыхароў нашага краю — чужая. Акупантаў не цікавіла, зразумеюць іх ці не. Яны як прыйшлі — адразу пачалі справаводства на сваёй мове. А што заставалася мясцовым жыхарам? Падстройвацца пад чужыя парадкі. І пацягнуўся ланцужок: разнастайныя дзелавыя паперы на чужой мове, падручнікі ў школе, газеты… Так і пачынаюцца працэсы асіміляцыі. У чужым асяродку з цягам часу і раствараецца народ.
Майму прадзеду Ігнацію Іванавічу Езубчыку (а менавіта ад яго мне дасталіся дакументы, пра якія ішла гаворка) адчуць на сабе паланізацыю ў поўнай меры не давялося: пухавіцкія землі ў выніку падпісання ў 1921 годзе Рыжскага мірнага дагавора, які паставіў кропку ў савецка-польскай вайне, увайшлі ў склад савецкай Беларусі ў адрозненні ад заходніх тэрыторый рэспублікі, жыхары якіх атрымалі польскія пашпарты. Ім да 1939 года прыйшлося змагацца за права заставацца беларусамі.
Наталля ПАРХОМЧЫК.
